Góc giải đáp văn học: Điển cố là gì?
Điển cố là gì? Bạn nghe thầy cô nói nhiều về điển cố trên lớp nhưng vẫn chưa hiểu được trọn vẹn hết nghĩa của chúng. Bài viết dưới đây, Studytienganh sẽ giải thích cho bạn điển cố là gì và những thông tin liên quan đến điển cố.
1. Điển cố là gì?
Điển cố là từ Hán Việt được hiểu là những tích truyện xưa. Nó còn có tên gọi khác là điển tích. Điển cố thường là kể về các anh hùng liệt sĩ, tấm gương hiếu thảo, các tấm gương đạo đức hay là những câu chuyện có tính nhân văn trong lịch sử, những tác phẩm văn học hay những câu thơ.
Bạn đã biết điển cố là gì chưa?
2. Ứng dụng của điển cố
Trong văn hóa truyền thống, có quan niệm cho rằng nhìn người chính là một các để soi xét chính bản thân mình. Vì vậy điển cố được dùng kinh điển trong lịch sử, làm tham chiếu để luận giải là một cách rất tốt để diễn tả điều mình muốn biểu đạt.
Do vậy, việc nhắc đến điển cố trong văn và thơ cũng được sử dụng nhiều và nó cũng được xem như một chuẩn mực. Ví dụ trong câu thơ Một nền Đổng Tước khóa xuân hai Kiều, thi hào Nguyễn Du đã nhắc đến điển cố hai chị em Thúy Kiều, Thúy Vân thời Tam Quốc.
Thời hiện đại, cùng với hoạt loạt những biến đổi, hiện đại hóa, hàng loạt cuộc cái cách công nghiệp,... con người cũng đã có những suy nghĩ khác, những thay đổi tư tưởng kéo theo những thay đổi về các giá trị nhân văn dẫn đến việc nhắc đến điển cố về điển tích cổ đã ít đi rất nhiều.
Thay vì nhắc đến mẫu hình như nhân vật cổ như Nhạc Phi thể hiện của chữ Trung, Quan Vũ thể hiện của chữ Nghĩa,... người ta thường thêm vào đó những mẫu hình hiện đại như Chí Phèo, Osin,...
Tuy nhiên, vẫn còn nhiều các tích cổ mà các nhà văn nhà thơ ngày nay vẫn tham chiếu đến như Nữ Oa vá trời, Hoạn Thư, Sở Khanh, Tào Tháo luận anh hùng,...
3. Đặc tính tu từ của điển cố
Những đặc tính tu từ của điển cố là gì?
Điển cố có 3 đặc tính đặc trưng như:
Tính đa dạng và linh động:
Tính đa dạng và linh động được thể hiện qua việc cùng một nội dung điển tích nhưng có thể được biểu hiện bằng nhiều hình thức khác nhau.
Ví dụ cụ thể, như trong bài truyện Kiều có những câu thơ: “Dù khi lá thắm chỉ hồng", "Nàng rằng hồng diệp xích thằng", "Cùng chàng kết tóc xe tơ những ngà". Các từ như “chỉ hồng”, “xích thằng”, “Xe tơ”, “tơ thắm” cũng xuất hiện trong bài “truyện Hoa Tiên” qua câu thơ: “Những tơ nào thắm những cầu nào xanh”. Bốn cụm từ được kể trên đều chỉ chung về một điển cố là việc Ông Tơ (Nguyệt Lão) - là người hay đi se duyên cho các cặp nam nữ bằng cách kết nối họ với nhau bằng một sợi chỉ đỏ.
Tính liên tưởng:
Tính liên tưởng được thể hiện thông qua mối liên hệ giữa nghĩa trực tiếp của điển cố với hiện thực văn cảnh. Trong “Truyện Kiều” có câu thơ “Nghìn vàng gọi chút lễ thường, Mà lòng Phiếu Mẫu, mấy vàng cho cân” có nhắc đến Phiếu Mẫu. Và điển cố Phiếu Mẫu cũng được nhắc đến ở đoạn Thúy Kiều báo ân, đó là chuyện Ngũ Từ Tư khi trốn khỏi nước Sở đã được một người đàn bà cứu giúp, sau này đền đáp ngàn vàng để báo ơn.
Tính hình tượng và cô đọng hàm súc:
Tính hình tượng và cô đọng hàm súc được thể hiện qua việc nội dung ý nghĩa của điểm cố đôi khi hàm chứa những diễn giải, tích truyện dài những được khái quát ngắn gọn hơn bằng một hay một số câu chữ bao quát, hình tượng,...
Ví dụ như trong “Bạch Đằng giang phú” của Trương Hán Siêu có câu “Những tưởng gieo roi một lần, quét sạch Nam bang bốn cõi”, trong đó có nhắc đến điển cố “gieo roi” xuất phát từ Bồ Kiên nước Tần khi dẫn quân vào đánh nước Tấn tuyên bố: “Cứ như số quân của ta thì chỉ ném roi ngựa xuống sông cũng ngăn dòng nước lại được” để thể hiện sự ngông cuồng của quân xâm lược.
4. Lời kết
Trên đây là những chia sẻ của Studytienganh về câu hỏi Điển cố là gì? Qua đó, bài viết còn đề cập đến Ứng dụng và một số đặc tính tu từ của điển cố.
